از زمانی که زن خوب فرمان‌بر پارسای جناب سعدی، توانایی پادشاه کردن مرد درویش را داشت، قرن‌ها می‌گذرد. طی این مدت، در جوامع بشری، مناسبات جنسیتی و به تبع آن مناسبات قدرت تغییر کرده و روی توانایی‌ها نیز تأثیر گذاشته و به بازتعریف نقش‌های جنسیتی پرداخته است؛ اما این امرنتوانسته زبان جنسیت‌زده در ادبیات کتبی و شفاهی ما را دگرگون سازد، به‌حدی که محتمل است ردوبدل کردن برخی عبارات و شوخی‌های رایج زمانه ما، حتی روح و روان مرحوم سوزنی سمرقندی را نیز بیازارد! اما آنچه بیشتر روح و روان را می‌آزارد این است که این امر در فرهنگ ما، امری طبیعی و قابل پذیرش تلقی شده و معترضان بوسیله عکس‌العمل طبیعی: «شوخی کردم، چقدر بی‌جنبه‌ای، بی‌ظرفیتی هم حدی دارد» با مسالمت‌آمیزترین شیوه‌ها سرکوب‌شده‌اند! مکالمات روزمره ما پر است از الفاظ و عبارات حاوی پیش‌فرض‌های جنسیت‌گرایانه که در هنگامۀ بحث و گفتگو و جدل به‌صورت جد و طنز به کار می‌رود. این الفاظ و عبارات، در مناسبات فردی و اجتماعی ما آن‌چنان جایگاه مهمی دارند که حذف آن‌ها، چه بسا بخش قابل توجهی از ادبیات کتبی و شفاهی ما را با مشکل و خلأ جدی مواجه ‌سازد! این رویکرد، فضای رسانه‌ای حقیقی و مجازی نمی‌شناسد. کافی است کاربر فضای مجازی باشید یا در یک فضای عمومی و یا خصوصی شاهد یک بحث یا گفتگوی فامیلی، دوستانه یا دشمنانه باشید یا در حال کار، زندگی یا رانندگی، خطایی از شما سر بزند تا با مجموعه وسیعی از مفاهیم و واژگان روبرو شوید که وجه مشترکشان تحقیر جنسیتی است که بی‌پرده یا در لفافه به جد یا به طنز بکار می‌رود تا با استفاده از اقتدار کلمات به نظام نابرابر قدرت دامن بزند؛ امری‌که بی‌شک مصداقی از خشونت روانی است. این پدیده از سویی پیامد انتقال تفکر نسل به نسل جنس دومی از زن است و از سوی دیگر در غلبه تدریجی تفکرات سنتی در بافت قدرت سیاسی و تقویت نگاه فروترانگار به زن میان برخی از لایه‌های ساختار قدرت ریشه دارد. این پدیده در فضای مجازی با نقد گفتمان‌های رسمی، خوشیِ پنهانِ نادیده گرفتن تابوها و هنجار گریزی آمیخته‌شده و ملغمه‌ای از اهانت‌های کلامی جنسیتی ساخته که با همراهی بسیاری از زنان عمدتاً جوان‌تر با این موج هم توأم شده و گونه‌ای از خودزنی قرن بیست و یکمی را با خود به‌همراه آورده است!
واقعیت آن است که زبان عامل مهمی در تغییر نگرش‌های اجتماعی و فرهنگی نسبت به جنسیت است و از سوی دیگر شوخی دارای سازوکاری اجتماعی است که نشان‌دهنده نوعی خشم و پرخاشگری تغییر شکل یافته است. درواقع نوعی سازوکار دفاعی روانی موسوم به جابجایی است که در آن عواطف خشن به عواطفی قابل‌تحمل تبدیل می‌شوند و به‌صورت نیابتی پشت شوخی پنهان می‌شوند، رنگ و لعابی دیگر پیدا می‌کنند، توسط آن ارضا می‌شوند و لذت می‌آفرینند؛ بنابراین جوک‌ها و شوخی‌های جنسیت زده را می‌توان وسیله‌هایی در جهت بازتولید خشونت و تعمیق شکاف‌های جنسیتی دانست. وقتی کلیشه‌های تبعیض‌آمیز جنسیتی در شوخی‌ها به‌طور مکرر بکار روند و در فضای فرهنگی و اجتماعی و خانوادگی بازتولید شوند خودبه‌خود در مشروعیت بخشی به این تلقی‌ها نقش پیدا می‌کنند. چراکه به فرهنگ‌سازی و کلیشه‌سازی دست می‌زنند و به تشدید یا عادی‌سازی تبعیض‌های جنسیتی در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی کمک می‌کنند. اینجاست که استفاده از عبارتی مثل: «گاز کنار یخچاله» در برابر یک خانم راننده، یا یادکردن اهانت‌آمیز برخی بستگان نسبی یا سببی یک کاربر فضای مجازی می‌تواند مصداق خشونت جنسیتی و عامل تثبیت و تحکیم آن تلقی ‌شود.

(انتشاریافته در روزنامه شرق)