اکنون که در آستانۀ سال نو قرار داریم می خواهیم حکایت روباه و کلاغ را از منظر نشانه شناسی سلامت بررسی کنیم تا سرآغازی باشد برای پاسداشت حضور دشمن شکن پرندگان روی درختان در فصل بهار.
حکایت با "زاغکی"آغاز می شود.زاغک در لغت به معنی زاغ کوچک است .این امر،می رساند که زاغ مذکور،رنجور و نحیف است و بنا بر اطلاعات بالینی به سوئ تغذیه مبتلاست،احتمالی که فرازهای دیگر حکایت بر آن صحه می گذارد.زاغک مذکور،قالب پنیری را سر راهی می بیند.آن را به دهن می گیرد و زود می پرد.آیا قالب پنیر مذکور،بهداشتی است؟اگرچه واقعاًهیچ استدلال قانع کننده ای با سند و مدرک ارائه نشده که پنیر مذکور،با شیر خشک های فاسد وارداتی از کشور دوست و برادر چین، و یا شیرهای بی کیفیت یارانه ای تهیه شده باشد ،ولی در هر حال بی شک بهداشتی نیست،چون روی زمین افتاده و آلوده است،امری که توجیهی برای نحیفی هیکل زاغ مذکور به علت استفاده از الگوهای تغذیه ای نادرست و غیر بهداشتی است،مگر این که بپذیریم زاغ ،پنیر را در دهن گرفته ولی نمی خواهد بخورد.چرا که در حکایت هیچ نشانه ای بر عزم او برای خوردن پنیر وجود ندارد.حتی وقتی روباه را می بیند،و بر اساس اصول روانشناسی،باید از هولش پنیر را قورت بدهد، این عمل را انجام نمی دهد.او نمی خواهد خود را به خوردن پنیر وادارد زیرا برای این کار باید منقارش را به مقادیر معتنابهی بازنماید. بنابراین می توان تعلل و ناکامی دردناک او به خوردن پنیر را این گونه تبیین کرد:فعلاًمیل ندارد.آیا زاغ ثقل سرد دارد؟آیا از اشکالات گوارشی رنج می برد ؟آیا اخبار 30/20نگاه می کند که اشتهایش چنین بند آمده؟آیا انسداد روده دارد؟آیا حال ندارد منقارش را تکان بدهد؟آیا منتظر گردو و نون بربری است؟داستان در برابر همۀ این احتمالات ساکت است.چه بسا او، قالب پنیر دیگری را خورده و این یکی را دیگر میل ندارد.اینجا احتمالات دیگری می تواند مطرح شود:اگر کلاغ میل ندارد،پس چرا زحمت طاقت فرسای برداشتن پنیر از روی زمین را به خود هموار می سازد؟اینجاست که نظریه پردازان علم روانشناسی،احتمالات دیگری را مطرح می کنند:احتمال دارد که زاغک به هیستری افسردگی – شیدایی همراه با بی ارادگی(ناتوانی از به کار بردن قوۀ بلع در موقع مقتضی)مبتلا باشد.این گمانه را در ادامه بیشتر بررسی می کنیم.
به داستان بازگردیم:روباهی پرفریب و حیلت ساز زیر درخت می رود و آواز می خواند و راجع به زیبایی کلاغ سخن می گوید،آوازی که بی شک در مایۀابوعطاست.آیا روباه نمایانگر فرا-خود زاغ است؟(توجه کنید که وقتی روباه می گوید که آواز بخوان،زاغ هم می خواهد قار قار کند،تا که آوازش آشکار کند.)از این رو روباه به صورتی نمادین مرتکب اصلی تمام اعمالی است که زاغ با انگیزه های ناهشیارش به ارتکاب آنها علاقه دارد که رانده شود:خوردن پنیر و خواندن آواز.در اینجا است که احتمالات دیگری بروز می کند،احتمالاتی که جنسیت شخصیتهای روایت،محور آن است.
اگرچه داستان در باره جنسیت زاغ و روباه سکوت کرده است ولی وقتی روباه به زاغ می گوید :"نبدی بهتر از تو در مرغان"،مشخص می شود که جنسیت زاغ مونث است،وگرنه روباه می گفت:"نبدی بهتر از تو در خروسان."از این رو می توان ابتلای زاغ به هیستری افسردگی – شیدایی را به دهۀ ششم زندگی او ربط داد، که مربوط به بحران یائسگی و تغییرات جسمی و روانی مربوط به آن است،عارضه ای که روباه نیز از آن رنج می برد و با ستایش رنگ سیاه بر آن صحه می گذارد و با حرکت در راه،سعی می کند بر این عارضه و نیز عارضۀ پوکی استخوان مبارزه کند. آیا کفش او،از استانداردهای لازم جهت جلوگیری از میخچه برخوردار است؟متاسفانه روایت در این باره سکوت کرده است.
به داستان بازگردیم:بی شک روباه،پر فریب و حیلت ساز است که اگر چنین نبود، به عمل شنیع خواندن آواز روی نمی آورد و به قرائت سرود اکتفا می نمود.آیا روباه برای این عمل شنیع،از مجاری رسمی مجوز دارد؟بی شک خیر،وگرنه به طرز بیشرمانه ای از زیبایی کلاغ سخن نمی گفت،کلاغی که سن و سالی از او گذشته و برای خودش آبرو دارد.
بیایید دوباره به مرور ماجرا بپردازیم.روباه،سر و دم و پا و پر و بال کلاغ را می ستاید و سپس می گوید که بالاتر از سیاهی رنگ دیگری موجود نمی باشد.در اینجا با یک بحران زیبایی شناسانه مواجهیم که سلامت روحی و روانی روباه و کلاغ را زیر سوال می برد:آیا روباه به افسردگی حاد روبروست که اینچنین ازرنگ سیاه تمجید می کند یا می خواهد به شیوۀ نمادینی کیفیت غرورآفرین بنزین داخلی را بستاید که چنین هوا را سیاه کرده است و بالاتر از آن رنگی نیست؟ داستان با رویکردی هرمنوتیزه شده،قضاوت را به مخاطب می سپارد و فراز انتهایی این ماجرای خواندنی را پیش روی بشریت می گشاید:چون زاغ دهان می گشایدطعمه می افتد و "روبهک"می جهد و آن را می رباید.روبهک به معنای روباه کوچک است و از جثۀ نحیف روباه پر فریب و حیلت ساز حکایت دارد.برای ریشه یابی کوچکی جثه های شخصیت های ماجرا،احتمالات زیادی وجود دارد که هر کدام قابل بررسی است:ممکن است این جثه های نحیف روباه و زاغ حاصل به کار بردن تدابیری چون استفاده از کمربندهای لاغری یا پنیر کثیف یا هوای آلوده یا برنامه های آموزندۀ بهداشتی تلویزیون یا طرح هدفمندی یارانه ها یا حضور در صفوف بهم فشردۀ مسافرین مترو و یا اتوبوس باشد.شاید هم ارثی بوده و ناشی از کوچکی جثۀ اجداد نامبردگان باشد.کارشناسان، این احتمالات و سایر احتمالات دیگر را رد یا تایید نمی کنند.بخصوص این که بعد از افتادن پنیر از دهان زاغ،روباه آن را به طرفه العینی می رباید و می رود و مخاطبان را برای روشن کردن نکات مبهم ماجرا،پا در هوا رها می سازد.

(چاپ شده در ویژه نامۀ طنز شمارۀ نوروزی مجلۀ سلامت)